กรมส่งเสริมวัฒนธรรม
เว็บไซต์ที่ทุกคนเข้าถึงได้
font size small font size normal font size big
หน้าแรก
Search


ข่าวสาร >> บทความ >> รู้ไว้ใช่ว่า
รู้ไว้ใช่ว่า…ตอน “ชาดกและพุทธประวัติ” ในสมุดไทย

วันที่ 11 มี.ค. 2564
 
     เรื่องชาดกและพุทธประวัติที่ปรากฏในสมุดไทยมักเป็นภาพคั่นที่แทรกอยู่ในสมุดสวดพระอภิธรรมย่อ หรือบทสวดอื่นๆ ที่เขียนด้วยอักษรขอม ภาษาบาลี อาจเป็นภาพประกอบที่ไม่เกี่ยวกับเนื้อหาของบทสวด 

     ชาดก หมายถึง เรื่องของพระโพธิสัตว์ (ผู้ที่จะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต) หรือเรื่องราวในอดีตชาติก่อนที่พระโพธิสัตว์จะตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า ปรากฏในพระไตรปิฎก เรียกว่า "นิบาตชาดก” มีทั้งหมด ๕๔๗ เรื่อง แบ่งเป็นหมวดๆ ตามจำนวนคาถาหรือบทประพันธ์ที่มีอยู่ในแต่ละเรื่อง โดยชาดกที่มีจำนวนคาถาเกินกว่า ๘๐ คาถาขึ้นไป เรียกว่า มหานิบาตชาดก ทีทั้งหมด ๑๐ เรื่อง แต่ละเรื่องแสดงถึงการบำเพ็ญบารมีขั้นประเสริฐสุดของพระโพธิสัตว์ ที่เรียกว่าบารมี ๑๐ ทัศ หรือ ทศบารมี อันได้แก่ 

     ๑.เตมียชาดก การสร้างเนกขัมมบารมี (การออกบวช) การละชีวิตทางโลกหรือออกจากกาม การออกบวชเป็นพระหรือนักบวช 

     ๒.มหาชนกชาดก การสร้างวิริยบารมี (ความเพียร) การกระทำที่ใช้ความเพียรเป็นที่ตั้ง 

     ๓.สุวรรณสามชาดก การสร้างเมตตาบารมี (ความปรารถนาให้ผู้อื่นมีสุข) การมีความรักความปรารถนาดีต่อสัตว์ทั้งหลายในโลกอย่างเท่าเทียม 

     ๔.เนมิราชชาดก การสร้างอธิษฐานบารมี (ความตั่งใจมั่น) การตั้งมั่นในสิ่งที่ถูกต้อง ตั้งจิตมั่นในการทำความดี 

     ๕.มโหสถชาดก การสร้างปัญญาบารมี (ความฉลาดรอบรู้) การกระทำเพื่อเพิ่มพูนปัญญา 

     ๖.ภูริทัตชาดก การสร้างศีลบารมี (ความสำรวมกาย วาจา ใจ) การรักษาศีลให้เป็นปกติ 

     ๗.จันทกุมารชาดก การสร้างขันติบารมี (ความอดกลั้น) การอดทนอดกลั้นต่อสิ่งต่างๆ 

     ๘.นารทชาดก การสร้างอุเบกขาบารมี (ความวางเฉย) การวางเฉย มีใจเป็นกลาง การปล่อยวางในสิ่งที่ผิดพลาด ในสิ่งที่แก้ไขไม่ได้ การวางเฉยในความทุกข์ของตนและสัตว์ที่ไม่สามารถช่วยได้ 

     ๙.วิธุรชาดก การสร้างสัจจบารมี (ความรักษาวาจาจริง) การรักษาคำพูด 

     ๑๐.เวสสันดรชาดก การสร้างทานบารมี (การบริจาค) การสละออก การให้ต่างๆ โดยมีเจตนาช่วยเหลือผู้อื่นเป็นสำคัญ จิตกรไทยนิยมนำชาดกทั้ง ๑๐ เรื่อง หรือที่เรียกว่า ทศชาติ หรือพระเจ้าสิบชาติมาเขียนเป็นจิตรกรรมฝาผนังและบนสมุดข่อย หรือ สมุดไทย 

     ในส่วนพุทธประวัติ มีคัมภีร์ที่แสดงเรื่องพุทธประวัติหรือประวัติของพระพุทธเจ้า คือ คัมภีร์ปฐมสมโพธิ หรือ ปฐมสมโพธิกถา ซึ่งแสดงเรื่องราวตั้งแต่ประสูติจนถึงปรินิพพาน และตอนท้ายของคัมภีร์ดังกล่าวยังอธิบายต่อเนื่องไปถึงเหตุการณ์หลังพุทธปรินิพพานซึ่งเนื้อหาทั้งหมดมาจากข้อมูลที่ปรากฏในพระไตรปิฎก 

     โดยพุทธประวัติตามคัมภีร์ปฐมสมโพธิที่พบในสมุดภาพจิตรกรรมไทยสามารถแบ่งเนื้อหาได้เป็น ๒ ภาค คือ ภาคก่อนการตรัสรู้ตั้งแต่ประสูติจนถึงตรัสรู้ ตอนที่นิยมนำมาเขียนภาพ เช่น ตอนเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์ ตอนมารผจญ และตอนเสวยวิมุติสุข และภาคหลังการตรัสรู้จนถึงปรินิพพาน ตอนที่นิยมได้แก่ ตอนแสดงธัมมจักกัปปวัตตนสูตร ตอนยมกปาฏิหาริย์ ตอนโปรดพุทธมารดาและตอนเสด็จดับขันธปรินิพพาน เป็นต้น 

>>> คลิกชมสมุดภาพ ชาดกและพุทธประวัติ…http://www.culture.go.th/ewtadmin/ewt/culture_th/images/akasit/110364a.pdf
ลิขสิทธิ์ของ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม สำหรับใช้ประโยชน์เพื่อเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมและการศึกษา
นโยบายเว็บไซต์ | นโยบายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล | นโยบายการรักษาความมั่นคงปลอดภัยของเว็บไซต์ | การปฏิเสธความรับผิด (Disclaimer)