 |
|
|||||||||
| ข่าวสาร >> บทความ >> รู้ไว้ใช่ว่า |
รู้ไว้ใช่ว่า…ตอน รู้เท่าทัน - ไม่ตกเป็นเหยื่อ วันที่ 2 ต.ค. 2563 |
|
รู้เท่าทัน - ไม่ตกเป็นเหยื่อ
"ข่าวลวง ข่าวปลอม ข่าวบิดเบือน”
รูปแบบการสื่อสารสมัยใหม่ มีอิทธิพลต่อพฤติกรรมการบริโภคข่าวสารของคนทุกรุ่นทุกวัย ด้วยความทันสมัยของอุปกรณ์การสื่อสารที่อยู่ในมือของทุกคน ทำให้ข่าวสารหรือเรื่องราวต่างๆ จำนวนมากมายมหาศาล เข้าถึงการรับรู้ของเราได้อย่างรวดเร็วแทบจะเรียลไทม์ สื่อสังคมออนไลน์ เฟสบุ๊ก ทวิตเตอร์ ไลน์ Tik Tok นิยมใช้สื่อสารกันอย่างกว้างขวาง ด้วยรวดเร็ว ทันใจ หวือหวา และเร้าอารมณ์ ชวนให้ติดตาม
กลับพบว่า ข่าวสารออนไลน์ต่างๆ ขาดการกลั่นกรอง มีสัดส่วนของข่าวปลอม ข่าวบิดเบือน มากถึง ๗ ต่อ ๑๐ หรือร้อยละ ๗๐ (ข้อมูลจากศูนย์ต่อต้านข่าวปลอม Anti-Fake News Center กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม) ล้วนวนเวียนสร้างความเข้าใจผิดและสร้างผลกระทบให้คนที่รู้ไม่เท่าทันหลงเชื่อและตกเป็นเหยื่อ สังคมเกิดความสับสน วุ่นวาย ผู้คนตื่นตระหนก ที่สำคัญคือ แยกไม่ออก ไม่รู้เรื่องอะไรคือจริง เรื่องอะไรคือเท็จ
และเพื่อให้ไม่ตกเป็นเหยื่อ !!! ทุกคนจึงควรสร้างทักษะในการรู้เท่าทันข่าว มีวิจารณญาณในการแยกแยะได้ว่า ข่าวใดคือ ข่าวปลอม สามารถวิเคราะห์และตรวจสอบข้อเท็จจริงที่พบเจอได้ รู้จักประเมินและเลือกใช้ข้อมูลได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพื่อให้คุณ และคนที่คุณรักปลอดภัย สังคมน่าอยู่
การรู้เท่าทันข่าว คือ ทักษะในการคิดวิเคราะห์ข่าวสารในการตรวจสอบและประเมินความน่าเชื่อถือของข้อมูลและข่าวสาร รู้ว่าข่าวนั้นมีความน่าเชื่อถือหรือไม่ ข่าวนั้นเผยแพร่ด้วยมีวัตถุประสงค์ใด ไม่ใช้อคติในการรับข้อมูลข่าวสาร รู้จักตรวจสอบข้อเท็จจริงของข่าวที่ได้รับ เพื่อจะได้ไม่ตกเป็นเหยื่อ ข่าวสารที่ไม่มีความจริงหรือที่เรียกว่า ข่าวปลอม (Fake news) ที่เผยแพร่ในสื่อสังคมออนไลน์ สามารถส่งผลกระทบต่อสังคมโดยรวม เพราะข่าวปลอมมีการบิดเบือน ใส่ร้าย และชี้นำ ทำให้ประชาชนเกิดความสับสน ตื่นตระหนก ไม่พอใจ เกิดความขัดแย้ง อันจะส่งผลให้เกิดความวุ่นวายในสังคมได้
ข่าวปลอมคืออะไร ? Fake news คือ "ข่าวที่ไม่จริง” ในเนื้อหาของข่าวอาจมีข้อเท็จเพียงเล็กน้อยหรือเพียงบางส่วนแต่ขาดรายละเอียด หรืออาจไม่มีมูลความจริงเลย เป็นเนื้อหาที่กุหรือปั้นขึ้นมาโดยไม่มีข้อเท็จจริง ไม่มีแหล่งข่าว ไม่มีที่มาของข่าวหรือคำพูดที่สามารถตรวจสอบได้ มีลักษณะเขียนด้วยอคติ จงใจให้ร้าย ไม่มีรายละเอียดที่สำคัญในเนื้อข่าว นำเสนอจากมุมมองด้านเดียว บางครั้งเป็นการโฆษณาชวนเชื่อจงใจเขียนขึ้นมาเพื่อชี้นำคนอ่าน อาจมีแรงจูงใจทางการเงินอยู่เบื้องหลัง เช่น พาดหัว ยั่วให้คลิก เขียนล่อให้คนเข้ามาอ่านเพื่อเพิ่มยอดวิว ข่าวปลอมมีลักษณะกว้างๆ ๓ ข้อ ๑.มีข้อมูลเท็จ แม้ว่าจะมีข้อมูลจริงเพียงบางส่วนไม่มีเลยก็ตาม ๒.กระตุ้นให้เกิดการแชร์ออกไป ๓.เจตนาบิดเบือนปิดบังความจริง ด้วยการใช้อารมณ์มากกว่าเหตุผล กระตุ้นอคติของคนอ่าน
The European Association for Viewers Interests (EAVI) องค์กรไม่แสวงหาผลกำไรที่สนับสนุนการรู้เท่าทันสื่อ ได้แบ่งประเภทข่าวปลอมและข่าวที่สร้างความเข้าใจที่ผิด ๑๐ ประเภท ประกอบด้วย
๑.ข่าวพาดหัว ยั่วให้คลิก หรือ คลิกเบท (Clickbait) ที่ทำให้ดูชวนสงสัยใคร่รู้ หรือดึงดูดใจให้เข้าไปคลิกอ่าน
๒.โฆษณาชวนเชื่อ (Propaganda) เสนอข่าวสารเพียงด้านเดียวให้คนเชื่อและคล้อยตาม
๓.ข่าวแฝงการโฆษณา (Sponsored content,Native Advertising) มีเนื้อหาแนบเนียนแอบโฆษณาทำให้ผู้อ่านได้รับสารไม่รู้ตัว
๔.ข่าวล้อเลียนและเสียดสี (Satire and Hoax) มักใช้เนื้อหาที่ตลกขบขัน ใช้การล้อเลียนหรือเสียดสี
๕.ข่าวที่ผิดพลาด (Error) การเขียนข้อความที่ผิด ชื่อบุคคลหรือรูปภาพผิดจากเนื้อข่าวจริง ๆ ทำให้เข้าใจผิดหรือไม่เข้าใจในข่าวนั้น
๖.ข่าวเอนเอียงเลือกข้าง (Partisan) ข่าวที่วิพากษ์วิจารณ์ในทางลบต่อฝ่ายที่ตนเองไม่ชอบ ในขณะที่ฝ่ายที่ตนเองสนับสนุน จะเสนอข่าวชื่นชมเกินจริง โดยเฉพาะด้านการเมือง
๗.ทฤษฎีสมคบคิด (Conspiracy theory) อธิบายเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นโดยอาศัยข้อมูลที่ไม่มีความเชื่อมโยงกัน อาจมีวัตถุประสงค์ซ่อนเร้นอื่น ๆ เพื่อให้ประโยชน์ ให้โทษต่อบุคคลหรือกลุ่มบุคคลหนึ่งใด
๘.วิทยาศาสตร์ลวงโลก (Pseudoscience) ไม่มีหลักฐานหรือความเป็นไปได้ใด ๆ มาสนับสนุน มีเนื้อหาแอบอ้างการวิจัยและสร้างภาพผู้เชี่ยวชาญรับรองให้ดูน่าเชื่อถือ ส่วนมากเป็นบทความทางสุขภาพที่แฝงโฆษณายาหรืออุปกรณ์ทางการแพทย์
๙.ข่าวที่ให้ข้อมูลผิดๆ (Misinformation) ข่าวที่ไม่ผ่านการตรวจสอบความถูกต้องก่อน เช่น ข่าวลือ
๑๐.ข่าวหลอกลวง (Bogus) สร้างขึ้นเพื่อหลอกลวง อาจมีเนื้อหา ภาพ ข้อมูลที่เป็นเท็จมาประกอบกัน และแอบอ้างแหล่งข่าวหรือบุคคลที่อยู่ในเหตุการณ์เพื่อให้ดูน่าเชื่อถือ
เมื่อเข้าใจถึงลัษณะของข่าวปลอม ๑๐ ประเภทแล้ว ท้ายนี้ ขอฝาก ๑๐ เคล็ดลับ สังเกตข่าวปลอม โดยศูนย์ช่วยเหลือ Facebook มาฝาก เพื่อให้ทุกท่านได้รู้เท่าทันสื่อ ดังนี้
๑. สงสัยข้อความพาดหัว ข่าวปลอมมักมีข้อความพาดหัวที่ดึงดูดความสนใจโดยใช้ตัวพิมพ์ใหญ่ทั้งหมด และเครื่องหมายอัศเจรีย์
๒. สังเกตที่ URL หาก URL หลอกลวงหรือดูคล้าย อาจเป็นสัญญาณของข่าวปลอมได้ เว็บไซด์ข่าวปลอมจำนวนมากมักเปลี่ยนแปลง URL เพียงเล็กน้อยเพื่อเลียนแบบแหล่งข่าวจริง
๓. สังเกตแหล่งที่มา ตรวจดูให้แน่ใจว่าเรื่องราวเขียนขึ้นโดยแหล่งที่มาที่น่าเชื่อถือ และมีชื่อเสียงด้านความถูกต้อง หากมีเรื่องราวมาจากองค์กรที่ชื่อไม่คุ้นเคย ให้ตรวจสอบที่ส่วน "เกี่ยวกับ" เพื่อเรียนรู้เพิ่มเติม
๔. มองหาการจัดรูปแบบที่ไม่ปกติ เว็บไซด์ข่าวปลอมจำนวนมากมักมีการสะกดผิดหรือวางเลย์เอาต์ไม่ปกติ โปรดอ่านอย่างระมัดระวังหากคุณเห็นสัญญาณเหล่านี้
๕. พิจารณารูปภาพ ข่าวปลอมมักมีรูปภาพหรือวิดีโอที่ไม่เป็นความจริง บางครั้งรูปภาพอาจเป็นรูปจริงแต่ไม่เกี่ยวกับบริบทของเรื่องราว คุณสามารถค้นหาเพื่อตรวจสอบได้ว่ารูปภาพเหล่านั้นมาจากไหน
๖. ตรวจสอบวันที่ ข่าวปลอมอาจมีลำดับเหตุการณ์ที่ไม่สมเหตุสมผล หรือมีการเปลี่ยนแปลงวันที่ของเหตุการณ์
๗. ตรวจสอบหลักฐาน ตรวจสอบแหล่งข้อมูลของผู้เขียนเพื่อยืนยันว่าถูกต้อง หากไม่มีหลักฐานหรือความน่าเชื่อถือของผู้เชี่ยวชาญที่ไม่มีชื่อเสียง อาจจะระบุได้ว่าข่าวดังกล่าวเป็นข่าวปลอม
๘. ดูรายงานอื่นๆ หากไม่มีแหล่งที่มาอื่นๆ ที่รายงานเรื่องราวเดียวกัน อาจระบุได้ว่าข่าวดังกล่าวเป็นข่าวปลอม หากมีรายงานข่าวโดยหลายแหล่งข่าวที่เชื่อถือได้มีแนวโน้มว่าข่าวดังกล่าวจะเป็นข่าวจริง
๙. เรื่องราวนี้เป็นเรื่องตลกหรือไม่ บางครั้งอาจแยกข่าวปลอมจากเรื่องตลกหรือการล้อเลียนได้ยาก ตรวจสอบดูว่าแหล่งที่มาของข่าวขึ้นชื่อเรื่องการล้อเลียนหรือไม่ และรายละเอียดตลอดจนน้ำเสียงของข่าวฟังดูเป็นเรื่องตลกหรือไม่
๑๐. ตั้งใจให้เป็นข่าวปลอม ใช้วิจารณญาณเพื่อคิดวิเคราะห์เรื่องราวที่คุณอ่าน และแชร์เฉพาะข่าวที่คุณแน่ใจว่าเชื่อถือได้เท่านั้น
"อย่าเพิ่งเชื่อ อย่าเพิ่งแชร์ จนกว่าคุณจะตรวจสอบแล้วอย่างมั่นใจ”
 ภาพประกอบ : Anti-Fake News Center Thailand / เอกสาร รู้เท่าทันข่าว (News Literacy) มิถุนายน 2562 มูลนิธิส่งเสริมสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) / เว็บไซต์ thaihealth.or.th
ที่มา : เอกสาร รู้เท่าทันข่าว (News Literacy) มิถุนายน 2562 มูลนิธิส่งเสริมสื่อเด็กและเยาวชน (สสย.) / หนังสือจับตาทิศทางสุขภาพคนไทยปี 2563 สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) |
| ลิขสิทธิ์ของ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม สำหรับใช้ประโยชน์เพื่อเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมและการศึกษา |
| นโยบายเว็บไซต์ | นโยบายการคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล | นโยบายการรักษาความมั่นคงปลอดภัยของเว็บไซต์ | การปฏิเสธความรับผิด (Disclaimer) |